Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 193/2025/QH15 ngày 19/02/2025 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Một số nội dung nổi bật quy định tại Nghị quyết:

- Tổ chức khoa học và công nghệ công lập, nhà khoa học thuộc các tổ chức công lập  được phép thành lập, điều hành doanh nghiệp hình thành dựa trên kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ của chính mình. 

- Chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Có thể nói đây là một trong  những điểm nghẽn kéo dài. Gốc của vấn đề chính là các cơ quan quản lý nhà  nước muốn tránh rủi ro, nên đã đề ra nhiều thủ tục phức tạp, dồn rất nhiều trách  nhiệm lên các tổ chức Khoa học và công nghệ, và kết quả là các tổ chức khoa học và công nghệ, nhà khoa  học không dám nhận hoặc đề xuất những vấn đề nghiên cứu lớn, vượt ra ngoài  kiến thức hiện có vốn có độ rủi ro cao, đặc biệt là các đề tài nghiên cứu cơ bản. Trái ngược với thực tế như trên, công việc khoa học và phát triển công nghệ lại có bản chất rủi  ro, là một loại đầu tư có tính mạo hiểm. Theo đó, Nghị quyết đã quy định miễn trách nhiệm dân sự cho tổ chức khoa học, công nghệ, cá nhân nhà khoa học khi gây ra  thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng  NSNN. 

- Việc cấp kinh phí nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ theo cơ chế quỹ sẽ mang lại nhiều  lợi ích quan trọng cho cả các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động khoa học và công nghệ và  cơ quan quản lý nhà nước, cụ thể như: tăng tính chủ động và linh hoạt, không bị ràng buộc chặt chẽ bởi quy trình NSNN; có cơ chế huy động và đa dạng hóa  nguồn vốn; tăng cường hiệu quả quản lý và sử dụng NSNN; thúc đẩy việc triển  khai các chương trình, nhiệm vụ khoa học và công nghệ có tính dài hạn. 

-  Cơ chế khoán chi trong thực hiện nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được áp dụng đối  với hầu hết các nội dung chi trong một nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng NSNN. Nhà  nước sẽ quản lý việc thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ thông qua đánh giá các giai  đoạn trong quá trình nghiên cứu, trên cơ sở đó tiếp tục cấp kinh phí. 

- Nghị quyết cho phép giao quyền sở hữu, quản lý, sử dụng tài sản hình  thành từ việc triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ một cách tự động, không phải thực  hiện thủ tục hành chính ngoại trừ một số trường hợp cụ thể. Các tổ chức  khoa học và công nghệ được phép sở hữu, quản lý, sử dụng tài sản hình thành theo quy định  của pháp luật tương ứng với loại hình tổ chức tương ứng. 

- Thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, đây cũng là điểm  nghẽn lớn kéo dài. Trên nguyên tắc, kết quả nghiên cứu phải được thương mại  hoá thì mới góp phần cho phát triển KT-XH. Theo đó, Nghị quyết cho phép thí điểm việc cho phép tổ chức khoa học và công nghệ được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu do mình tạo ra, với tài sản hình thành từ thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ, để chủ động trong việc thương mại hoá ngay sau khi kết thúc nhiệm  vụ. Có thể xem rằng đây là chính sách rất mạnh mẽ để thương mại hoá kết quả hình thành từ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, kể các các kết quả có được trong những năm  trước, qua đó tạo ra ích nước lợi nhà. Một khi kết quả nghiên cứu được thương  mại hoá thì Nhà nước sẽ thu được thông qua thuế, tạo ra công ăn việc làm, đất  nước có trình độ khoa học và công nghệ cao hơn. Đây là cách thu hồi gián tiếp của Nhà nước  với các khoản chi khoa học và công nghệ. 

- Nghị quyết cũng thí điểm việc cho phép doanh nghiệp chi cho KH&CN  ngoài Quỹ khoa học và công nghệ và được tính là chi phí hợp lệ, được khấu trừ khi thuế thu  nhập doanh nghiệp, điều đó có nghĩa là doanh nghiệp có thể chi cho khoa học và công nghệ nhiều hơn 10% lợi nhuận trước thuế và cũng không bị ràng buộc bởi các quy  định chặt chẽ của Quỹ. Lâu nay, việc giới hạn chi khoa học và công nghệ được hưởng ưu đãi  thuế chỉ trong phạm vi Quỹ đã làm cho các doanh nghiệp Việt Nam chi cho hoạt  động khoa học và công nghệ ít hơn nhiều các nước trong khu vực. Do đó, chính sách khấu trừ thuế cho các khoản chi khoa học và công nghệ được xem như việc Nhà nước chung tay với  doanh nghiệp để đầu tư cho khoa học và công nghệ, để khuyến khích doanh nghiệp chi cho khoa học và công nghệ.

- Về hoạt động chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết cho phép sử dụng ngân sách trung  ương triển khai các nền tảng số dùng chung và chỉ định thầu các dự án chuyển  đổi số. 

- Về hạ tầng viễn thông,   Nghị quyết cho phép hỗ trợ 15% chi phí bình quân thiết bị BTS  5G đối với các doanh nghiệp phát triển tối thiểu 20.000 BTS 5G trong năm 2025  (từ ngày 19/2/2025) và cho phép chỉ định thầu hoặc áp dụng thông lệ quốc tế trong việc lựa chọn nhà thầu triển khai tuyến cáp quang biển quốc tế. 

- Về dịch vụ viễn thông vệ tinh tầm thấp, đây là công nghệ mới, phủ sóng băng rộng cho vùng sâu, vùng đồi núi rất hiệu quả, để thu hút đầu tư nước  ngoài, Nghị quyết cho phép thí điểm có kiểm soát dịch vụ viễn thông sử dụng  công nghệ vệ tinh quỹ đạo tầm thấp với sở hữu nước ngoài tới 100%, nhưng  phải đảm bảo quốc phòng - an ninh, chủ quyền quốc gia. 

- Về công nghiệp bán dẫn,  Nghị quyết cho phép cơ chế hỗ trợ 30% tổng mức đầu tư dự án trực tiếp từ ngân sách trung ương trong trường  hợp nhà máy nghiệm thu đưa vào sản xuất trước ngày 31 tháng 12 năm 2030.  Tổng mức hỗ trợ không vượt quá 10.000 tỷ đồng. 

Nghị quyết có hiệu lực thi hành từ ngày 19/2/2025.

Mai Hoa

Vũ Thị Thanh Tú